فهرست مطالب
- بارنامه (BL): بارنامه مهمترین سند حمل و نقل بین المللی است. این یک قرارداد بین فرستنده و شرکت حمل و نقل است که نشان می دهد شرکت حمل و نقل موافقت کرده است که کالا را طبق شرایط ذکر شده در بارنامه حمل کند. بارنامه ها انواع مختلفی دارند، از جمله بارنامه های دریایی، هوایی و زمینی.
- فاکتور تجاری: فاکتور تجاری سندی است که توسط فرستنده صادر می شود و شرح کالا، قیمت، شرایط پرداخت و سایر اطلاعات مرتبط را ارائه می دهد. این برای اهداف گمرکی و همچنین برای تأیید ارزش کالا در صورت گم شدن یا آسیب دیدن استفاده می شود.
- لیست بسته بندی: لیست بسته بندی سندی است که جزئیات محموله، از جمله تعداد بسته ها، وزن و ابعاد را ارائه می دهد. این برای کمک به شرکت حمل و نقل در حمل و جابجایی صحیح کالا و همچنین برای اهداف گمرکی استفاده می شود.
- گواهی مبدا: گواهی مبدا سندی است که تأیید می کند کالا در کدام کشور تولید شده است. این اغلب برای اهداف گمرکی مورد نیاز است و همچنین می تواند برای تأیید اصالت کالا استفاده شود.
- بیمه نامه: بیمه نامه سندی است که حفاظت از کالا را در صورت گم شدن، آسیب یا سرقت در حین حمل و نقل ارائه می دهد.
- گواهی بازرسی: گواهی بازرسی سندی است که تأیید می کند کالا مطابق با مشخصات خاص یا الزامات قانونی است. این اغلب برای کالاهای خطرناک یا فاسد شدنی مورد نیاز است.
علاوه بر این اسناد متداول، تعدادی سند حمل و نقل بین المللی دیگر نیز وجود دارد که ممکن است بسته به شرایط خاص مورد نیاز باشد. به عنوان مثال، ممکن است به مجوزهای صادرات یا واردات، گواهی های بهداشتی یا فیتوسنیتاری و اسناد مربوط به حمل و نقل چندوجهی نیاز باشد.
بارنامه و راه نامه:
بارنامه (bill of lading) و راهنامه (waybill) از مهمترین اسناد و لغات تخصصی حمل و نقل در تجارت و بازرگانی بین‌الملل هستند که باهم شباهت‌های بسیار و تفاوت‌های اساسی دارند.
بارنامه:
بارنامه سندی است دال بر عقد قرارداد حمل که حمل‌کننده یا نماینده وی پس از دریافت کالا برای حمل آن از یک نقطه (مبدأ) به نقطه دیگر (مقصد) با وسیله حمل مورد توافق (کشتی، قطار، کامیون، هواپیما یا ترکیبی) در مقابل کرایه معینی صادر می‌نماید.
- اطلاعات فرستنده و گیرنده: نام و آدرس فرستنده و گیرنده کالا باید به طور واضح درج شود.
- شرح کالا: نوع، کمیت، وزن و ارزش کالا باید به طور دقیق شرح داده شود.
- شرایط حمل و نقل: شرایط حمل و نقل، از جمله نوع حمل و نقل (دریایی، هوایی، زمینی)، مبدا و مقصد، تاریخ حمل و نقل و در صورت وجود، دستورالعمل های خاص حمل و نقل باید ذکر شود.
- مسئولیت ها: مسئولیت های فرستنده، شرکت حمل و نقل و گیرنده در رابطه با کالا باید مشخص شود.
- فراهم: شرایط مربوط به پرداخت کرایه حمل و سایر هزینه ها باید ذکر شود.
- امضاها و مهرها: بارنامه باید توسط فرستنده و نماینده شرکت حمل و نقل امضا و مهر شود.
- نشان‌دهنده انعقاد قرارداد حمل است
- بارنامه On Board نشان‌دهنده بارگیری کالا به روی وسیله نقلیه است.
- بارنامه سند مالکیت کالا است و دارنده آن مالک کالا به‌حساب می‌آید.
- بارنامه قابل انتقال و ظهر نویسی است.
انواع بارنامه:
بارنامه Telex Release Bill of Lading (Tlx BL):
- این نوع بارنامه به جای بارنامه کاغذی سنتی صادر می شود و از طریق پیام های تلکس ارسال می شود.
- Tlx BL ها برای تسریع فرآیند حمل و نقل و کاهش بروکراسی استفاده می شوند.
بارنامه Electronic Bill of Lading (eBL):
- این نوع بارنامه به صورت الکترونیکی صادر و ارسال می شود و از فناوری های مانند امضای دیجیتال و زنجیره بلوکی برای تأمین امنیت و اعتبار آن استفاده می شود.
- eBL ها در حال تبدیل شدن به جایگزینی محبوب برای بارنامه های کاغذی سنتی هستند.
بارنامه House Bill of Lading (HBL):
- این نوع بارنامه توسط فورواردر حمل و نقل برای محموله های خرد که بخشی از یک محموله بزرگتر هستند صادر می شود.
- HBL جزئیات مربوط به محموله خرد را نشان می دهد و به عنوان یک سند ثانویه در کنار بارنامه اصلی (Master Bill of Lading) استفاده می شود.
بارنامه چارتر (Charter Party Bill of Lading):
- این نوع بارنامه زمانی استفاده می شود که کل یک کشتی یا بخشی از آن برای حمل یک محموله خاص اجاره شود.
- بارنامه چارتر شامل شرایط اجاره کشتی و همچنین اطلاعات مربوط به محموله می باشد.
بارنامه غیرقابل معامله (Non-Negotiable Bill of Lading):
- این نوع بارنامه قابل انتقال به شخص ثالث نیست و فقط برای ردیابی محموله و اثبات مالکیت کالا استفاده می شود.
- بارنامه های غیرقابل معامله دارای ارزش پولی نیستند.
- این نوع بارنامه بیشتر برای محموله های با ارزش پایین استفاده می شود.
بارنامه قابل معامله (Negotiable Bill of Lading):
- این نوع بارنامه قابل انتقال به شخص ثالث است و می تواند برای انتقال مالکیت کالا استفاده شود.
- بارنامه های قابل معامله به عنوان اوراق بهادار در نظر گرفته می شوند و دارای ارزش پولی هستند.
- این نوع بارنامه بیشتر برای محموله های با ارزش بالا استفاده می شود.
بارنامه چندوجهی (Multimodal Bill of Lading):
- این نوع بارنامه زمانی استفاده می شود که کالا با استفاده از چندین روش حمل و نقل (به عنوان مثال، کامیون، کشتی، هواپیما) حمل شود.
- در این نوع بارنامه، چندین شرکت حمل و نقل ممکن است درگیر باشند.
- بارنامه چندوجهی معمولاً قابل معامله است.
راهنامه:
راهنامه سندی است که در حمل و نقل بین المللی کالا استفاده می شود و اطلاعاتی در مورد محموله، از جمله فرستنده، گیرنده، شرح کالا، ارزش و مقصد را ارائه می دهد. این سند برای اهداف مختلفی از جمله پیگیری محموله، انجام تشریفات گمرکی و اثبات مالکیت کالا استفاده می شود.
راهنامه در مقایسه با بارنامه (BL) که سندی جامع تر و پیچیده تر است، به عنوان سندی ساده تر و پایه ای تر در نظر گرفته می شود.
ویژگی های راهنامه:
- سندی ساده و پایه ای: راهنامه در مقایسه با بارنامه که سندی جامع و پیچیده است، به عنوان سندی ساده تر و پایه ای تر در نظر گرفته می شود. این امر تکمیل و استفاده از آن را آسان تر می کند، به خصوص برای افرادی که با فرآیندهای حمل و نقل بین المللی آشنایی کمی دارند.
- اطلاعات ضروری: راهنامه اطلاعات اساسی در مورد محموله را ارائه می دهد
- کاربرد: راهنامه بیشتر برای حمل و نقل زمینی و هوایی در مسافت های کوتاه تر استفاده می شود. این نوع سند برای حمل و نقل های بین المللی پیچیده یا محموله های دریایی که به جزئیات و الزامات قانونی بیشتری نیاز دارند، مناسب نیست.
- پیگیری محموله: راهنامه به عنوان ابزاری برای پیگیری محموله در طول مسیر حمل و نقل عمل می کند و به طرفین ذینفع در مورد وضعیت و مکان کالا اطلاعات می دهد.
- انجام تشریفات گمرکی: راهنامه می تواند برای انجام تشریفات گمرکی در برخی از کشورها استفاده شود و به مقامات گمرکی در شناسایی و ارزیابی کالا کمک کند.
- اثبات مالکیت: راهنامه تا حدی می تواند به عنوان مدرکی برای اثبات مالکیت کالا در نظر گرفته شود، اما به اندازه بارنامه قوی نیست.
انواع راهنامه:
- راهنامه CMR: این نوع راهنامه برای حمل و نقل زمینی بین المللی در چارچوب کنوانسیون CMR استفاده می شود.
- راهنامه AWB: این نوع راهنامه برای حمل و نقل هوایی بین المللی استفاده می شود.
- راهنامه FIM: این نوع راهنامه برای حمل و نقل ترکیبی (حمل و نقل با چندین روش حمل و نقل) استفاده می شود.
تفاوت بارنامه و راهنامه:
دو مورد اول بین بارنامه و راهنامه مشترک هستند اما فرق بین بارنامه و راهنامه این است که این در سند مالکیت و قابلیت ظهرنویسی است که در بارنامه وجود دارد لکن در راه نامه این دو ویژگی نیست. به‌عبارت‌دیگر راه نامه فقط نشان از انعقاد قرارداد حمل و بارگیری است و سند مالکیت کالا به‌حساب نمی‌آید.
با توجه به فرق بارنامه و راهنامه در کاربرد، ارزش این دو سند نیز کاملاً باهم تفاوت دارند. شکل زیر نشان‌دهنده انواع بارنامه و راهنامه است.
ویژگی های بارنامه معتبر:
طبق قواعد متحد الشکل اعتبارات اسنادی (UCP 600)، یک بارنامه معتبر برای مذاکره یا پرداخت تحت اعتبار اسنادی باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- بارنامه معتبر باید در نسخ کامل(full set BL) ارائه شود و جهت جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی و حمل و نقل سریع اسناد به بانک تحویل داده می‌شود.
- بارنامه معتبر باید بدون قید و شرط(clean BL) باشد. اصطلاح صدور بارنامه باربری بدون قید و شرط سندی است که بر آن یادداشتی مبنی بر معیوب بودن کالا یا بسته‌بندی آن در زمان تحویل به حمل‌کننده درج نشده باشد. در صورت معیوب بودن کالا یا بسته‌بندی آن در زمان تحویل به حمل‌کننده، کاپیتان کشتی یا نماینده وی عبارت خاصی مبنی بر معیوب بودن کالا روی بارنامه می‌نویسد که باعث مخدوش(claused BL) شدن بارنامه می‌گردد.
- بارنامه حاکی از بارگیری کالا بر روی وسیله حمل(on board BL) باشد مگر آنکه در شرایط اعتبار صراحتا شرط دیگری قید شده باشد.
- بارنامه معتبر معمولاً به حواله‌کرد (to the order of BL) صادر می‌شود و درصورتی‌که از روش پرداخت اعتبار اسنادی استفاده شود بارنامه معمولاً به حواله‌کرد بانک گشاینده اعتبار صادر می‌شود.
- نحوه پرداخت کرایه حمل (freight payment) در بارنامه که معمولاً به‌صورت پیش‌کرایه(freight prepaid) یا پس‌کرایه( freight collect) می‌باشد طبق قرارداد حمل و نقل بین المللی و توافق فی‌مابین باید در بارنامه درج گردد.
- در صورت استفاده از اعتبار اسنادی تاریخ صدور بارنامه و سایر اسناد حمل باید پس از تاریخ گشایش و ابلاغ اعتبار و یا تاریخ ثبت سفارش باشد، مگر آنکه توافق دیگری بین خریدار و فروشنده صورت گرفته باشد.
- طبق مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی حداکثر مهلت ارائه بارنامه به بانک از تاریخ صدور بیست‌ویک روز می‌باشد.
بارنامه حمل مرکب فیاتا (FIATA BL):
فیاتا به‌عنوان اتحادیه فورواردرها، دارای اسناد حمل و نقل متعددی است. یکی از مهمترین این اسناد، بارنامه مرکب فیاتا است که اطلاعات در مورد فیاتا را به‌خوبی نمایان می‌کند. این بارنامه مورد تأیید اتاق بازرگانی بین‌الملل بوده و قابلیت معامله دارد و توسط بانک‌ها نیز پذیرفته می‌شود. همچنین، در حمل و نقل با کامیون (بارنامه زمینی)، کشتی (بارنامه دریایی)، قطار (بارنامه ریلی) و هواپیما (بارنامه هوایی) استفاده می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، این بارنامه به دلیل اعتبار بالایی که دارد، هم در حمل مرکب و هم در حمل با یک نوع وسیله نقلیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بارنامه تنها توسط فورواردرهای عضو فیاتا صادر می‌شود و با صدور آن، تمامی مسئولیت‌های محموله و عملکرد حمل‌کننده به عهده آنان خواهد بود.
اسناد حمل فیاتا:
فیاتا علاوه بر بارنامه مرکب، اسناد دیگری نیز دارد که در ادامه به‌صورت خلاصه به مهمترین این اسناد اشاره خواهند شد:
گواهی رسید فیاتا (FIATA certificate of receipt ):
این سند غیر قابل معامله بوده و معمولاً در قاعده ExWork مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش فروشنده در کارخانه یا محل خود محموله را تحویل فورواردر قرار می¬دهد. این سند به دلیل غیر قابل معامله بودن مورد پذیرش بانک ها نیست.
گواهی حمل فیاتا (FIATA certificate of transport ):
این سند توسط فورواردرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گواهی در صورتی که به حواله‌کرد صادر شود، قابل معامله و قابل انتقال بوده و درنتیجه مورد پذیرش بانک‌ها است. فورواردر با در اختیار گذاشتن این گواهی به صاحب کالا متعهد می‌گردد در مقصد توسط نماینده‌اش کالا را در اختیار ارائه دهنده گواهی بگذارد. گواهی حمل فیاتا حاوی وظیفه محدودی است و فورواردر به‌عنوان شخص ثالث فقط مسئول حمل کالا و تحویل آن در مقابل ارائه سند مزبور می‌باشد.
رسید انبار فیاتا (FIATA warehouse receipt ):
این رسید غیرقابل معامله بوده و به‌عنوان رسید انبار فورواردرها در نظر گرفته می‌شود.
راهنامه چیست؟ برخلاف بارنامه، راهنامه سند مالکیت کالا نبوده و قابلیت ظهرنویسی ندارد. راه نامه باید به نام شخص خاصی صادر شود که گیرنده محموله به‌حساب می‌آید. همان‌گونه که اشاره شد، چندین نوع راه نامه وجود دارند که در ادامه به اختصار به آن‌ها اشاره می‌شود:
راهنامه دریایی غیرقابل معامله (non negotiable sea waybill):
این سند حمل‌ونقل دریایی قابل معامله نبوده و گیرنده نمی‌تواند قبل از دریافت محموله آن را به غیر انتقال دهد. در واقع تفاوت اصلی این سند با بارنامه دریایی، عدم امکان معامله آن است.
راهنامه فیاتا (FIATA waybill ):
راه نامه فیاتا یکی از اسنادی رسمی فیاتا است که فورواردر های عضو فیاتا برای حمل‌ونقل بین‌الملل از آن استفاده می‌کنند. این راهنامه غیرقابل معامله بوده و توسط اتاق بازرگانی بین‌الملل تائید شده است. مهمترین دلیل استفاده از راهنامه فیاتا در بازرگانی بین‌الملل، طرف معامله شدن بازرگانان با فورواردرها به‌جای حمل‌کننده‌ها است. به‌عبارت‌دیگر با استفاده از این راهنامه دیگر نیازی به ارتباط با حمل‌کننده‌ها نیست و شرکت‌های کارگزار یا همان فورواردر ها کار حمل را بر عهده می‌گیرند.
راهنامه قطار (rail waybill ):
راه نامه راه‌آهن سندی غیرقابل معامله و انتقال است و بنابراین با ظهر نویسی نمی‌توان آن را به دیگری انتقال داد. تعداد راهنامه قطار با توجه به کنوانسیون مربوطه متفاوت است. با این وجود معمولاً دو نسخه راه نامه برای محموله صادر می‌شود که یک نسخه آن که نسخه اصلی است همراه بار بوده و نسخه رونوشت به فرستنده تحویل می‌شود. بارنامه قطار به نام گیرنده صادر می‌شود. گیرنده در مقصد می‌تواند با نسخه رونوشت و یا بدون آن بار را دیافت نماید.
راهنامه هوایی(air waybill):
برای حمل هوایی، راهنامه انجمن بین‌المللى حمل‌ونقل هوائى، یاتا(IATA) مورد استفاده قرار می‌گیرد. راهنامه هوائی فقط یک رسید می‌باشد و سند قابل معامله و یا سند مالکیت کالا به‌حساب نمی‌آید و لذا ذینفع کالا پس از دریافت راهنامه، به شرکت هواپیمائی مراجعه نموده و پس از ارائه آن به شرکت هواپیمائی، حواله تحویل کالا یا ترخیصیه(Delivery order) را دریافت می‌دارد.
راهنامه هوایی معمولاً در ۱۲ نسخه صادر می‌گردد که ۳ نسخه اصلی آن ازنظر تجارتی مهم بوده و بقیه نسخ آن برای قسمت‌های داخلی شرکت هواپیمائی به کار برده می‌شود.
سه نسخه اصلی راهنامه هوایی:
- یک نسخه برای شرکت حمل‌کننده
- یک نسخه برای گیرنده کالا
- یک نسخه برای فرستنده کالا
راهنامه کامیون (CMR):
اما cmr مخفف چیست؟ CMR مخفف کلمات Convention Merchandises Routiers به معنای قرارداد بین المللی حمل و نقل جاده ای کالا می باشد. جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید کتاب کنوانسیون cmr را مطالعه نمایید. اما راهنامه کامیون سندی غیر قایل معامله است که معمولاً در 6 تا 14 نسخه صادر می‌شود. 3 نسخه اصلی این سند به امضای صادرکننده، حمل‌کننده، و گیرنده کالا می رسد و باقی آن در گمرکات ورودی و خروجی کشورهای بین راه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اطلاعات مندرج در راهنامه کامیون:
- نام و نشانی فرستنده کالا یا کارگزار آن
- نام و نشانی حمل‌کننده کالا
- نام و نشانی گیرنده کالا
- تاریخ صدور و تاریخ حمل
- تاریخ و محل بارگیری در مبدأ و تاریخ محل تحویل در مقصد
- وزن محموله
- ابعاد، نوع بسته‌بندی، تعداد و نوع کالا
- …
در حال حاضر بیش از 50 کشور ازجمله ایران به این پیمان پیوسته اند. با این وجود معمولاً بانک ها از پذیرش این سند خودداری می‌کنند.
